İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında

27/12/2024 tarihli ve 32765 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yönetmeliğin Geçici 9 uncu maddesi kapsamında Genel Müdürlük tarafından iki husus hakkında açıklama yapılması gereği duyulmuştur.

 

1. Eğitim ve Sınav Şartı Olmaksızın Üst Belge Verilmesi Hususu:

 

20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda işyerleri yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları vb. diğer hususlar dikkate alınarak tehlike sınıflarına göre gruplandırılmıştır. Bu sınıflama kapsamında işyerleri, az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli olmak üzere 3 gruba ayrılmıştır. Kanun çerçevesinde yürütülen işlemlerin genelinde bu tehlike sınıfları esastır.

 

Bununla birlikte; mezkûr Kanunda işverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve danışmanlık yapmak üzere iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme yükümlülüğü getirilmiştir. İş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğünün yerine getirilmesinde işyeri tehlike sınıfları esas alınmıştır. Bu kapsamda; iş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için, çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranmaktadır.

 

(A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesinin verilme şartlarının kategorik olarak iki gruba ayrılmaktadır.

 

Birinci grup belirli şartları sağlaması halinde iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılma ve sınavında başarılı olma halidir. Bu husus “(B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara” şeklinde tanımlanmıştır.

 

İkinci grup ise mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlardan, mezuniyet ve/veya unvan gibi belirli şartları sağlayanlara iş güvenliği uzmanlığı eğitimine ve ilgili sınava katılma şartı olmaksızın doğrudan belgenin verilmesi halidir. İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği doktora mezunlarına, Genel Müdürlük veya bağlı birimlerinde en az on yıl görev yapmış olanlara, iş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl görev yapmış iş müfettişlerine ve (Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde uzman yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl fiilen görev yapmış iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesinin doğrudan verileceği düzenlenmiştir.

 

(A) sınıfı belgeye sahip bir iş güvenliği uzmanı, çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli, (B) sınıfı belgeye iş güvenliği uzmanı tehlikeli ve az tehlikeli, (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı ise sadece az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde görev yapabilmektedir. Bununla birlikte, bu genel kurala İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğinin 5 inci maddesinin üçüncü fıkrasıyla istisna getirilerek, birden fazla iş güvenliği uzmanı görevlendirilen kamu, maden, inşaat, metal, tekstil, sağlık, ulaşım, taşımacılık, ticaret, imalat, bakım, onarım, kurulum, enerji, kimya, tarım, ziraat, hayvancılık, mobilya, ormancılık, gıda, matbaa, atık yönetimi, su temini, temizlik, ilaçlama sektörlerine ait işyerlerinde, tam süreli iş güvenliği uzmanlarından sadece birisinde uygun belge sınıfı olması halinde diğerleri için uygun belge şartı aranmayacağı hükme bağlanmıştır. Diğer bir deyişle, bu kapsamda olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (B) ve (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi sahibi olanlar sözleşme imzalayabilmekte ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi sahibi olanlar sözleşme imzalayabilmektedir. Bu kapsamda üst sınıfta görev yapan kişilerin sayısı oldukça fazladır.

 

Ancak uygulamada yaşanan zorluklar nedeniyle çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü, (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi; tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü, (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi kaydıyla 38 inci maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin (1) numaralı alt bendinde yer alan yürürlük tarihine kadar yerine getirilmiş sayılır hükmü getirilmiştir. Diğer bir deyişle, (B) sınıfı belgeye sahip olanların bir üst sınıf olan (A) sınıfı belgeye sahip olanların sözleşme imzalayabilecekleri çok tehlikeli sınıfta, (C) sınıfı belgeye sahip olanların bir üst sınıf olan (B) sınıfı belgeye sahip olanların sözleşme imzalayabilecekleri tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri ile iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi imzalama imkânı getirilmiştir. Bu kapsamda ilgili yıldan bugüne kadar bir üst sınıf işyerlerinde görev yapan kişi sayısı oldukça yüksektir. Ancak ilgili madde ile tanınan bu imkânın yürürlüğü 31/12/2024 tarihinde sona ermiş olup, bu kapsamdaki sözleşmeler İSG-KATİP sisteminde kendiliğinden iptal olmuştur.

 

Söz konusu açıklamalar çerçevesinde üst sınıfta fiilen üç yıl görev yapmış ve son vize döneminde hakkında herhangi bir idari yaptırım uygulanmamış olan iş güvenliği uzmanlarının yetkinlik ve deneyimlerinden faydalanmak amacıyla bu kapsamdakilere eğitim ve sınav şartı olmaksızın bir üst sınıf belge hakkı verilmesi öngörülmektedir.

 

Sonuç itibarıyla, yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde en az üç yıl ve üzerinde kendi sınıfından üst tehlike sınıfında iş güvenliği uzman olarak görev yapan ve son vize döneminde de herhangi bir idari yaptırım (askı veya ihtar) almayan kişilere, kazandıkları yetkinlik ve tecrübeye binaen eğitim ve sınav şartı olmaksızın bir kereye mahsus yine kazandıkları yetkinlik ve tecrübeye uygun olarak bir üst sınıf belgesi verilmesi için, 6331 sayılı Kanunun 30 uncu maddesi ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yönetmelikle düzenleme yetkisi verilen alanda ve belirlilik ilkesine de uygun bir şekilde geçici bir düzenleme yapılmıştır.

 

2. Yardımcı İş Güvenliği Uzmanlığı Sözleşmelerinin Bu Kapsamda Değerlendirilmemesi Hususu:

 

İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik'in 7 nci maddesinin beşinci fıkrasında yer alan “(5) (Ek:RG-30/4/2015-29342) İşveren, bu Yönetmelikte belirtilen zorunlu çalışma sürelerine bağlı kalmak şartıyla işyerinin tehlike sınıfına uygun olarak görevlendirilmesi zorunlu olan en az bir iş güvenliği uzmanının yanında, Kanunda ve Yönetmelikte belirtilen esas sorumluluklar saklı kalmak kaydıyla iş güvenliği uzmanına yardımcı olmak üzere, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip ve işyerinin tam süreli sigortalı çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı görevlendirmesi yapabilir.” hüküm gereğince işyerlerinde asıl görevlendirilen iş güvenliği uzmanına yardımcı olmak üzere yardımcı iş güvenliği uzmanlığı görevlendirmesi yapılabilmesi sağlanmıştır.

 

Bu fıkra kapsamında yapılan görevlendirmelerde fıkrada yer alan “Kanunda ve Yönetmelikte belirtilen esas sorumluluklar saklı kalmak kaydıyla” ifadesi kapsamında yardımcı iş güvenliği uzmanlarının işyerindeki iş sağlığı ve güvenliği konusunda yürütülen işlerde herhangi bir sorumluluğu ve yetkisi bulunmamaktadır.

 

Bu maddenin ana amacı özellikle çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde görev yapan ve C sınıfı belgeye sahip olan kişilerin bir üst belge sınıfına geçebilmeleri için çalıştıkları mevcut işyerinden ayrılmak zorunda kalmadan sürelerinin işletilebilmesi olup aynı Yönetmeliğin belgelendirme usul ve esaslarının belirlendiği 8 inci maddesinde ifade edilen “(C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlara,” hüküm kapsamında eğitim ve sınav şartı sağlanmak koşuluyla fiili çalışma süresi hesabına yardımcı iş güvenliği uzmanlığı sözleşmeleri dahil edilmektedir. Bu kapsamda, yardımcı iş güvenliği uzmanı olarak görev yapan kişilerin, fiili çalışma süresini tamamlamış olmaları halinde eğitim katılmaları ve 2025 yılı Mayıs ile Aralık aylarında yapılacak sınavlarda başarılı olmaları halinde bir üst sınıftaki belgeyi alma hakları bulunmaktadır.

 

27/12/2024 tarihinde yapılan düzenleme ile yürürlüğe giren geçici 9 uncu madde hükmünden de anlaşılacağı üzere, bir üst belge verilebilmesi için iki şartın birlikte sağlanması gerekmektedir. Bunlar;

 

1. 31/12/2024 tarihi itibarıyla iş güvenliği belgesiyle, kendi belge sınıfından daha üst bir tehlike sınıfındaki işyerinde İSG-KATİP’te kayıtlı bir İGU sözleşmesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını belgelemek.

 

2. Son vize döneminde herhangi bir ihtar puanı veya askıya alma işlemi uygulanmamış olmak.

 

 

Bu düzenlemenin ana amacı, hali hazırda en az üç yıl üst sınıf tehlike sınıfında fiilen iş güvenliği uzmanı olarak görev yapmış, asli olarak yaptığı görevin tüm sorumluluğunu üstlenmiş, mevzuattaki tüm yükümlülüklerini yerine getirmiş ve bu görevleri yaparken de herhangi bir idari yaptırıma sebep olabilecek bir hata yapmamış kişilerin edindikleri deneyimin dikkate alınarak bir üst belgenin verilmesidir.

 

Oysaki yardımcı iş güvenliği uzmanı olarak görev yapan kişilerin, işyerlerinde herhangi bir yetkisi ve sorumluluğu olmaması sebebiyle (Risk değerlendirmesi yapılması, eğitimlerin verilmesi ve benzeri görevleri yerine getirme ve bunlara imza yetkisi bulunmamaktadır.) iş sağlığı ve güvenliği açısından işyerinde yapılması gereken asli işlerde görev alma şansı olmadığından kişinin yetkinlik kazanıp kazanmadığının ölçülebilme şansı yoktur. Bu sebeple de bahse konu geçici madde ile bir üst belge verme şartlarından olan herhangi bir idari yaptırım almamış olmaları şartını yerine getirme ihtimalleri bulunmamaktadır.

 

Sonuç olarak, yukarıda yapılan açıklamalar ve ilgili mevzuat çerçevesinde, her iki şartı birlikte yerine getirme ihtimali olmayan, diğer bir deyişle ilgili sözleşme dönemi boyunca herhangi bir yetki ve sorumluluğu olmayıp bu kapsamda herhangi bir idari yaptırımla muhatap kalma ihtimali bulunmayan yardımcı iş güvenliği uzmanlığı sözleşme süreleri, geçici 9 uncu madde kapsamında kazanılan yetkinlik ve tecrübeye binaen eğitim ve sınav şartı olmaksızın bir kereye mahsus yine kazanılan yetkinlik ve tecrübeye uygun olarak bir üst sınıf belgesi verilmesi için dikkate alınmamıştır.