FAZLA ÇALIŞMA HESABINDA ÇALIŞILAN VE ÇALIŞILMAYAN GENEL TATİL GÜNLERİ

4857 sayılı İş Kanununun 41. Maddesinde fazla çalışmanın tanımı yapılmış ve haftalık toplam 45 saati aşan çalışma süreleri “fazla çalışma” olarak kabul edilmiştir. Kural olarak çalışma süresi,  işçinin işyerinde fiili çalışma süresini kapsamaktadır. İş Kanunu’nun 66. Maddesi hükmü de dikkate alındığında, çalışma süresinin yalnızca işçinin işinin başında geçirdiği süre ile sınırlı olmayıp, işverenin otoritesi   altında geçirdiği süreleri de kapsadığı  ortaya çıkmaktadır. Bu süreler farazi çalışma süreleri olarak adlandırılmaktadır.

 FAZLA ÇALIŞMA VE HAFTALIK İŞ SÜRESİ KAVRAMI

İş Kanunu’nun 41. maddesinde, ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabileceği belirtildikten sonra , Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak tanımlanmıştır. 

Kanunda öngörülmüş bulunan bu çalışma süresi esas itibariyle fiili çalışma süresidir. 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 63. Maddesi uyarınca çıkarılan “İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin 3. maddesinde çalışma süresi, “İşçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süre” olarak tanımlanmış ve maddenin devamında “ İş Kanunu’nun 66. Maddesinin birinci fıkrasında yazılı süreler de çalıma süresinden sayılır.” denilmiştir. Buna göre, çalışma süresi işçinin işin başında geçirdiği süre ile 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 66. Maddesinde yer alan farazi çalışma sürelerinin toplamından oluşmaktadır. Dolayısıyla işçinin fazla çalışma süresi hesaplanırken fiili ve farazi çalışma süreleri toplamı esas alınacaktır.

 FARAZİ ÇALIŞMA SÜRELERİ

Çalışma süresi, bir işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği fili çalışma süreleri  ve fiilen çalışılmayan ancak çalışılmış gibi sayılan (farazi çalışma süreleri) toplamından oluşmaktadır.

Günlük çalışma süresinin fiili çalışma yapılmayan kısmını ifade eden “farazi çalıma süreleri” 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 66. Maddesinde sayılmıştır.

Buna göre, işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılan haller şunlardır:

a) Madenlerde, taş ocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.

b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.

c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleterek boş geçirdiği süreler.

d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.

e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.

f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.

“Çalışma süresi kural olarak fiili çalışmayı esas alan bir süre olup fazla çalışmanın tespitinde işçinin çalıştığı süreler hesaplanırken fiilen çalıştığı süreler ile çalışılmamış olmakla birlikte, kanun veya sözleşme ile çalışma süresinden sayılan süreler de birlikte değerlendirilirler.”[1]

ÇALIŞMA SÜRESİNDEN SAYILMAYAN HALLER

4857 Sayılı  İş Kanunu’na göre, çalışma süresinden sayılmayan haller şunlardır:

a) 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 68. Maddesinde belirtilen “ara dinlenmesi süreleri”,

b)4857 Sayılı İş Kanunu’nun 66. Maddesinin son fıkrası uyarınca, “işin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süreler çalışma süresinden sayılmaz.”

Bu hüküm nispi emredici bir niteliktedir. İş sözleşmesinin tarafları anlaşarak, araçta geçen sürenin çalışma süresinden sayılmasına karar verebilirler.

c) 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 46. Maddesinde düzenlenmiş olan, “Hafta Tatili Ücretine Hak Kazanma Açısından Çalışılmış Gibi sayılan Süreler”.

4857 Sayılı İş Kanunu’nun 46. maddesinde sayılan haller işçinin sadece hafta tatili ücretine hak kazanması için hesaba katılması gereken süreler olup, aynı kanunun 66. Maddesi anlamında farazi çalışma süresi sayılmazlar.

 “ Şu halde bu düzenlemenin amacı, hafta tatili ücretine hak kazanma açısından işçinin izinli sayıldığı bazı sürelerin çalışılmış gibi sayılarak onun hafta tatilinden mahrum kalmasını engellemektir.”[2]

Yukarıda söz edilen süreler, işçinin fazla çalışmalarının hesaplanmasında göz önünde tutulmayacaklardır.

FAZLA ÇALIŞMA SÜRESİ HESABINDA ÇALIŞILAN VE ÇALIŞILMAYAN GENEL TATİL GÜNLERİ

İş Kanunu’nun 44. maddesi göre, “Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinde işyerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmede hüküm bulunmaması halinde söz konusu günlerde çalışılması için işçinin onayı gereklidir…”

İş Kanunu’nun “genel tatil ücreti” başlığı ile düzenlenen 47. Maddesinde , “Bu kanun kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün  ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücret ödenir.” denilmektedir.

Fazla çalışmanın hesabında çalışılmayan bayram günlerinin dışlanılmasına, çalışılan bayram  günlerinin 7,5 saati genel tatil ücreti içinde  hesaplandığından, 7,5 saati aşan kısımların fazla çalışma ücreti hesabında  dikkate alınması gerekmektedir.   

Buna göre,

1) Çalışılmayan genel tatil günlerinin haftalık çalışma süresine dahil edilmemesi gerekmektedir. Örneğin  2021 yılı 1 Ocak genel tatil günü cuma gününe denk gelmiştir. İşçinin çalışmayarak tatil yapması halinde ve işyerinde haftalık çalışma süresinin  haftanın 6 işgünü 7,5 saat ve toplam 45 saat olduğu varsayıldığında,  bu genel tatil gününe ilişkin olarak 7,5 saatlik çalışılmayan süre  haftalık çalışma süresine dahil edilmeyecektir. Yani işçi ilgili haftada fiilen 37,5 saat çalışmış olarak kabul edilecektir. Genel tatil gününe ilişkin olarak 7,5 saatlik çalışılmayan süre hafta tatili ücretine hak kazanma açısından göz önünde bulundurulacak, buna karşın fazla çalışma süresi hesabında dikkate alınmayacaktır.  İşçinin ilgili haftada fazla çalışmaya hak kazanması; “hafta tatili günü” ve “çalışılmayan genel tatil günü”  dışındaki diğer  günlerde yaptığı fiili ve farazi çalışma sürelerinin 45 saatin üzerinde gerçekleşmesi  halinde söz konusu olacaktır.

2) İşçinin genel tatil gününde çalışması durumunda ise, örneğimizde olduğu gibi 1 Ocak  tarihindeki çalışması için kendisine kanunun 47. Maddesine göre ilave  bir günlük ücret daha tahakkuk ettirilecek, ilgili genel tatil günündeki  çalışması 7,5 saatin üzerinde gerçekleşmesi durumunda 7,5 saati aşan kısım için işverenlik tarafından 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi uyarınca saat ücretinin %50 artırılması suretiyle  ayrıca fazla çalışma ücreti ödenecektir. Örneğin bu genel tatil gününde işçinin toplam olarak 9 saat çalıştığı varsayıldığında, işçiye 1,5 saatlik fazla çalışma süresi için saat ücretinin %50 artırılması suretiyle bulunacak  rakam üzerinden fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekecektir. 

[1] Sicil Dergisi, Haziran 2010, Doç. Dr. Murat ŞEN, Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerine Rastlayan Haftalarda Fazla Çalışma, s. 14.

[2] ŞEN. agm, s.16